چهل و هفتمین دوره مسابقات کوپا آمریکا، از بامداد جمعه به وقت ایران در کشور آمریکا شروع می‌شود. این تورنمنت بیش از یک قرن قدمت دارد و قدیمی‌ترین تورنمنت تاریخ فوتبال به شمار می‌آید.

به همین بهانه نگاهی به تاریخچه جالب مسابقات خواهیم انداخت.

شروعی به بهانه سالگرد یک انقلاب

در اوایل قرن بیستم اولین دوره مسابقات ملی در آمریکای جنوبی زیر نظر کنفدراسیون فوتبال آمریکای جنوبی (CONMEBOL) در آرژانتین برگزار شد. پس از اینکه در سال ۱۹۱۰ آرژانتینی‌ها پیشنهاد برگزاری یک تورنمنت به مناسبت سالگرد «انقلاب ماه مِی» را دادند کشورهای برزیل، اروگوئه و شیلی هم به کنفدراسیون قاره پیوستند و سرانجام در سال ۱۹۱۶ تورنمنتی شکل گرفت که تنها همین ۴ تیم را به‌عنوان شرکت‌کننده داشت. تیم‌ها در یک گروه با هم مصاف دادند و در نهایت هم اروگوئه با کسب بیشترین امتیاز اولین قهرمانی‌اش را به‌دست آورد.

بعد از اینکه دوره اول با استقبال مواجه شد، «هکتور ریواداویا» رئیس فدراسیون فوتبال اروگوئه پیشنهاد برگزاری همیشگی این تورنمنت را داد. یک سال بعد با همان ۴ تیم مسابقات در اروگوئه برگزار شد و دوباره این تیم به قهرمانی دست پیدا کرد. بعد از شیوع آنفولانزای خوکی در سال ۱۹۱۸ در ریودوژانیرو مسابقاتی که قرار بود در برزیل برگزار شود لغو شد تا با یک سال تأخیر سلسائو در سومین دوره در خانه خودش قهرمان شود. یعنی نخستین قهرمانی تاریخ برزیل در این مسابقات به ۱۰۲ سال قبل برمی‌گردد که به همین مناسبت در کوپا آمریکای گذشته در سال ۲۰۱۹ که قهرمان شدند، پیراهنی با طرح آن دوره برتن خواهد کرد.

سال ۱۹۲۰ در حالی که هنوز تیم‌های شرکت‌کننده همان ۴ تیم اولیه بودند، این مرتبه در شیلی هم اروگوئه قهرمان شد. سال ۱۹۳۰ پس از اینکه جام جهانی آغاز به کار کرد، دشمنی بین فدراسیون‌های فوتبال دو کشور آرژانتین و اروگوئه مانع از برگزاری مسابقات برای چند سال شد تا اینکه سال ۱۹۳۵ بعد از ۶ سال وقفه دوباره تصمیم گرفتند جام قهرمانی آمریکای جنوبی از سر بگیرند. سال ۱۹۳۹ هم پرو نخستین تیمی بود که قهرمانی را از انحصار اروگوئه، آرژانتین و برزیل درآورد. به‌تدریج تعداد تیم‌های حاضر در رقابت‌ها با پیوستن همه کشورها به کنفدراسیون فوتبال آمریکای جنوبی بیشتر شد.

دوران کوپا آمریکا و طلسم‌شکنی‌های برزیل و آرژانتین

جام قهرمانی آمریکای جنوبی تا سال ۱۹۶۷ اگرچه در برخی دوره‌های نامنظم و به‌جای هرسال با فاصله ۴ ساله برگزار شد، اما تا سال ۱۹۶۷ ادامه پیدا کرد. حتی تیم‌هایی مثل پاراگوئه و بولیوی هم تا این سال حداقل یک قهرمانی کسب کردند. در این بین ۲ مرتبه برگزاری مسابقات در سال ۱۹۵۹ هم جالب بود که یک مرتبه آرژانتین در مسابقات ماهِ مارس به میزبانی همین کشور و با حضور ۷ تیم و یک مرتبه اروگوئه در مسابقاتی که در اکوادور با حضور ۵ تیم برگزار شده بود، قهرمان شدند.

سرانجام تحت‌تأثیر نام تورنمنت باشگاهی آمریکای جنوبی که در سال ۱۹۵۹ با نام کوپا لیبرتادورس آغاز به کار کرده بود، نام تورنمنت ملی قاره هم به کوپا آمریکا تغییر یافت. همه ۱۰ کشور قاره هم از سال ۱۹۷۵ که اولین دوره‌ای بود که مسابقات با نام کوپا آمریکا برگزار می‌شد، شرکت کردند. البته هنوز مشکلاتی وجود داشت. در تورنمنت سال ۱۹۷۵ کشور میزبان وجود نداشت و مسابقات در چند ماه به صورت رفت و برگشتی در همه کشورها برگزار شد. ۳ دوره به همین ترتیب و با فاصله ۴ سال برگزار شد که پرو، پاراگوئه و اروگوئه قهرمان‌های این ۳ دوره بودند.

پس از اعتراض تیم‌ها به این روش، باز هم کوپا آمریکا دستخوش تغییر شد. در سال ۱۹۸۶ کنفدراسیون فوتبال آمریکای جنوبی دوباره یک کشور را به‌عنوان میزبان انتخاب کرد و از سال ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۱ هم هر ۲ سال یک بار شاهد برگزاری مسابقات بودیم. کوپا آمریکای ۱۹۸۷ هم نخستین دوره‌ای بود که بیشتر مورد توجه قرار گرفت و حتی در اروپا و آمریکای شمالی پخش تلویزیونی داشت، دوره‌ای که آرژانتین قهرمانِ جام‌جهانی میزبانش شده بود، اما نتوانست عملکرد خوب سال ۱۹۸۶ در مکزیک را ارائه کند و با شکست از اروگوئه قهرمان حتی به فینال هم نرسید.

دوره بعدی در سال ۱۹۸۹ برای برزیلی‌ها خاص بود. از سال ۱۹۷۰ که سلسائو قهرمان جام‌جهانی شده بود در رده ملی هیچ قهرمانی‌ای کسب نکرده بودند که طولانی‌ترین دوره ناکامی‌شان بود. سرانجام در کوپا آمریکا که میزبان بودند، قهرمان شدند که اولین قهرمانی‌شان در این مسابقات بعد از ۴۰ سال بود.

سال ۱۹۹۱ هم آرژانتین به لطف درخشش گابریل باتیستوتا که بهترین گلزن آن دوره بود، بعد از ۳۲ سال قهرمان کوپا آمریکا شد. از دوره بعد هم داستان دعوت از مهمان‌ها شروع شد که تا همین دوره قبل یک مهمان برجسته و رقیبی بزرگ یعنی مکزیک کنار قدرت‌های آمریکای جنوبی به رقابت پرداخت.

از اتفاق‌های ویژه چند دوره در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ می‌توان به کسب ۴ قهرمانی برزیل اشاره کرد. با این حال سلسائو در دوره قبلی به حسرت ۱۲ ساله‌اش خاتمه داد و قهرمان کوپا آمریکا شد. قبل از سال ۲۰۱۹، از سال ۲۰۰۷ به بعد قهرمان نشده بودند. ۲ قهرمانی این تیم در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۷ با پیروزی برابر رقیب دیرینه یعنی آرژانتین رقم خورده بود و دوره قبلی هم در نیمه‌نهایی رقیب دیرینه را شکست دادند.

آلبی‌سلسته از سال ۱۹۹۳ دیگر قهرمان نشد، در حالی که سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۱۵ کلمبیا و شیلی هم به جمع تیم‌های قهرمان پیوستند. شیلی در اتفاقی کم‌نظیر در ۲ فینال متوالی در ضربات‌پنالتی آرژانتین را شکست داد تا همچنان لیونل مسی حسرت قهرمانیِ ملی داشته باشد. 

اما سرانجام سال 2021 طلسم مسی هم شکسته شد و اسطوره فوتبال آرژانتین با شکست دشمن دیرینه یعنی برزیل جام قهرمانی را بالای سر برد که پانزدهمین قهرمانی آلبی‌سلسته بود.

تغییر، تغییر و باز هم تغییر!

فراموش نکنید در پی تغییرات بسیار زیاد کوپا آمریکا از بدو تولد تا امروز، از سال ۲۰۰۱ تورنمنت به‌جای هر ۲ سال، هر ۳ سال یک‌بار برگزار شد. فکر نکنید این آخرین تغییر کوپا آمریکا بوده، چراکه پس از آن تصمیم گرفته شد مسابقات ملی قاره آمریکای جنوبی از دوره بعد سال‌های زوج و همان سال برگزاری جام ملت‌های اروپا برگزار شود.

پس از لغو مسابقاتی که قرار بود سال گذشته برگزار شود، سرانجام آمریکا میزبان کوپا آمریکای ۲۰۲۴ شد و ۱۶ تیم از هردو قاره آمریکای شمالی، مرکزی و آمریکای جنوبی در مسابقات شرکت کردند.

اما فکر می‌کنید آیا این آخرین تغییراتی است که در کوپا آمریکا داده می‌شود؟ ما که بعید می‌دانیم!