تلاش ایران برای حضور در جام جهانی فوتبال از ۱۹۷۴ آغاز شد. یعنی نخستین دوره جام جهانی تحت عنوان جام فیفا، چراکه جام ژول ریمه در ۱۹۷۰ برای همیشه به برزیل رفت.

طی این  ۴۸ سال ۱۳ دوره جام جهانی برگزار شده و ما ۱۱ بار ثبت نام کرده‌ایم که ۶ بار موفق به صعود شده و ۵ بار متحمل ناکامی شده‌ایم. هر کدام این ادوار خود قصه‌ای دارد به وسعت زندگی اما اینجا صرفاً می‌پردازیم به ادوار حضور در مرحله نهایی.

۱۹۷۸؛ ابرقدرت بی‌تجربه

وقتی ایران در پلی آف ۱۹۷۴ مغلوب بی‌تجربگی شد و بلیت سقوط به آلمان را تقدیم استرالیا کرد درسی بزرگ گرفت و در این دوره با اقتدار صعود کرد. آن زمان جام جهانی با حضور ۱۶ تیم برتر دنیا برگزار می‌شد و سهمیه دو قاره آسیا و اقیانوسیه تنها یک بلیت بود. فاصله فوتبال ایران طی ۱۰ سال با سایر تیم‌های آسیا به حدی زیاد شده بود که حالا به دنبال رقابت با قدرت‌های جهانی بود. فاتح سه دوره متوالی جام ملت‌ها، قهرمان بازی‌های آسیایی و نماینده قاره در دو المپیک متوالی در هر دو مرحله اول و دوم مسابقات انتخابی جام جهانی بدون نیاز به امتیازات بازی آخر صعود خود را قطعی کرد. ایران در نخستین تجربه جام جهانی خود با تیم‌های هلند، اسکاتلند و پرو همگروه شد. بازیکنان ایران در جام جهانی هم اسیر بی‌تجربگی شده و مقابل بازیکنان نامدار آن زمان از کمبود اعتمادبه‌نفس ضربه خوردند. در مسابقه اول با سه گل مغلوب هلند شدیم، نایب قهرمان دوره قبل که در همین دوره نیز به فینال رسید و مثل چهار سال پیش به میزبان باخت. در بازی دوم با اسکاتلند ۱-۱ مساوی کردیم و زننده هر دو گل ایرانی‌ها بودند! در دیدار سوم نیز که برای صعود هجومی بازی کردیم ۴-۱ مغلوب پرو و ستاره بزرگش کوبیاس معروف شدیم. ایران در نخستین تجربه از سه بازی تنها یک امتیاز گرفت، ۸ گل خورد که سه‌تای آن از نقطه پنالتی بود و یکی هم گل به‌خودی و البته دو گل هم زد؛ توسط حسن روشن و ایرج دانایی‌فر.

۱۹۹۸؛ تاریخ‌سازی دراماتیک

درست ۲۰ سال بعد از اولین صعود، نسل طلایی پس از انقلاب طلسم جام جهانی را شکست و این کار را به شکلی دراماتیک انجام داد. به گونه‌ای که هنوز هم در خاطره ایرانی‌ها باقی است. ایران در دور نخست رکوردهای دنیا را شکست. در دور دوم به قدری خوب امتیاز جمع کرد که از سه بازی آخر تنها ۲ امتیاز برای صعود مستقیم لازم داشت اما دو بازی را باختیم و با یک تساوی به اجبار راهی پلی‌آف شدیم. در پلی‌آف هم به ژاپن باختیم تا برای سهمیه آخر راهی پلی‌آف دو قاره شویم و دست تقدیر دوباره استرالیا را سر راه فوتبال ما قرار داده بود. دو بازی و معجزه ملبورن... تقدیر چنین بود که در مرحله نهایی نیز این جام جهانی برای ما تاریخ‌ساز باشد. همگروهی با آلمان، یوگسلاوی و البته آمریکا که حتی قبل از شروع جام جهانی نیز به دلیل مسائل سیاسی بین دو کشور بازی قرن لقب گرفته بود. ناگفته پیدا بود که برای ایرانی‌ها فقط پیروزی بر آمریکا مهم است نه حتی قهرمانی در جام جهانی و البته که از همین ناحیه نیز تیم خوب ما ضربه خورد. در آستانه جام جهانی ایویچ برکنار شد تا مثل ۲۰ سال قبل ایران با مربی ایرانی راهی جام جهانی شود. اگر حشمت مهاجرانی پس از انقلاب پاسپورت آمریکایی گرفته بود، این بار جلال طالبی با پاسپورت آمریکایی روی نیمکت ایران نشست! در بازی اول با یک گل به یوگسلاوی باختیم. سپس در بازی قرن با گل‌های حمید استیلی و مهدی مهدوی‌کیا آمریکا را ۲-۱ شکست دادیم تا اولین پیروزی ایران در تاریخ جام‌های جهانی ثبت شود. پس از این مسابقه بود که مسئولان تیم بلیت بازگشت به تهران را رزرو و تدارک استقبال از تیم ملی را چیدند! انگار نه انگار که ما با یک تساوی مقابل پیرترین آلمان تاریخ شانس صعود به مرحله بعدی را هم داشتیم اما برای مسئولان آن روزگار تا همین جا کافی بود. در بازی سوم ایران با دو گل مغلوب آلمان شد تا پرونده این جام جهانی با یک پیروزی و دو شکست بسته شود. دو گل زده در مقابل چهار گل خورده که از هر نظر پیشرفتی نسبت به نخستین حضور بود.

۲۰۰۶؛ دودستگی

وقتی میروسلاو بلاژویچ نتوانست ایران را به جام جهانی ۲۰۰۲ برساند دستیارش برانکو ایوانکوویچ را به جای خود گذاشت تا قراردادش را تمام کند. نتایج خوب ایران با این مرد و البته بازی بد با همایون شاهرخی که جانشین او شده بود، افکار عمومی را واداشت تا با فشار برانکو را برگردانند. در انتخابی این جام جهانی با تکیه بر نسلی که اغلب در در خارج از کشور بازی می‌کردند به صورت مستقیم به جام جهانی صعود کردیم. اما با روی کار آمدن دولت جدید فوتبال ایران قبل از شروع این جام جهانی اسیر دودستگی شد. رئیس وقت سازمان تربیت بدنی با رئیس وقت فدراسیون دو جناح قدرت را تشکیل دادند. در داخل تیم نیز گروهی از قدیمی ها مقابل ستاره‌های بوندسلیگایی دو طیف مختلف را تشکیل داده بودند که عملاً درون زمین باعث لطمه به تیم شد. ایران در این دوره هم از مصدومیت ستاره‌ها لطمه خورد اما نه به اندازه دودستگی. در بازی نخست ایران ۳-۱ مغلوب مکزیک شد. تک گل ما را یحیی گل‌محمدی زد که در بازی دوم پس از تعویض حاضر نشد بازوبند کاپیتانی را به مهدوی‌کیا از گروه مقابل بدهد! در بازی دوم علی دایی نیمکت نشین شد و ایران با دو گل به پرتغال باخت. با گل‌های کریستیانو رونالدو بود و دکو تا بازی آخر ما تشریفاتی شود که برابر آنگولا ۱-۱ با گل سهراب بختیاری‌زاده مساوی کردیم. سنت زدن دو گل حفظ شد و با کسب یک امتیاز از سه بازی از جام خارج شدیم. در همان آلمان رئیس فدراسیون و سرمربی تیم ملی با ایران خداحافظی کردند و در بازگشت تیم علی دایی هم به شکلی که اصلاً زیبنده نام و اعتبار و افتخارات او نبود، برای همیشه کنار گذاشته شد.

۲۰۱۴؛ اعتمادبه‌نفس

وقتی ایران از سه بازی آخر مرحله انتخابی باید هفت امتیاز می‌گرفت تا به جام جهانی صعود کند، هیچکدام از اهالی فوتبال باوری به کارلوس کی‌روش و شاگردانش نداشتند. مهدی رحمتی از تیم ملی خداحافظی کرد تا ایران دروازه‌بانش را هم از دست بدهد اما مرد پرتغالی کاری کرد کارستان و با احیای اعتمادبه‌نفس و غرور بازیکنانش تیمی ساخت که بدون اتکا به ستاره همه با هم دفاع و حمله می‌کردند. ایران هر سه بازی آخر را برد تا با ۹ امتیاز به عنوان تیم اول راهی جام جهانی شود. این اعتمادبه‌نفس در مرحله نهایی نیز موج می‌زد، به گونه‌ای که مقابل آرژانتین با لیونل مسی تا دقیقه ۹۰ ایران نه فقط بازنده نبود بلکه با اندکی لطف از سوی داوری می‌توانست پیروز میدان هم باشد. در این دوره ایران با آرژانتین نیجریه و بوسنی همگروه بود. مسابقه نخست مقابل نیجریه بدون گل مساوی شد. بازی درخشان در بازی دوم مقابل آرژانتین و فوق‌ستاره‌هایش برای نخستین بار باعث شد پس از یک شکست مردم برای شادی به خیابان‌ها بیایند و در دیدار آخر تیمی که برای صعود به پیروزی نیاز داشت سراپا حمله شد اما تجربه ادین ژکو و ستاره‌های بوسنی که همه در باشگاه‌های بزرگ اروپایی بازی می‌کردند کار دست ما داد و در ضد حملات ۳-۱ مغلوب شدیم. به این ترتیب پرونده ما بار دیگر با یک تساوی و یک شکست بسته شد. این بار چهار گل خوردیم و فقط یک گل زدیم و زننده تک گل ما به بوسنی رضا قوچان‌نژاد بود همان بازیکنی که با گل او در اولسان ایران به جام جهانی رسیده بود.

۲۰۱۸؛ رویا

وقتی کارلوس کی‌روش توانست برای نخستین بار در تاریخ دو دوره متوالی ما را به جام جهانی برساند مشخص بود که دیگر تنها حضور در مرحله انتخابی و انجام سه بازی هیچ کس را راضی نخواهد کرد. کی ‌روش طی چهار سال نسلی از جوانان را بالا کشیده بود که حالا در سن پایین صاحب تجربه بین المللی بودند. ایران در بازی نخست مقابل مراکش با یک مسابقه حساب شده در دقیقه ۹۰ با گل به خودی عزیز بوهدوز به سه امتیاز رسید تا دومین پیروزی تاریخ جام جهانی ما رقم بخورد. در مسابقه دوم مقابل اسپانیا گل سعید عزت اللهی مردود اعلام شد و گرنه قهرمان جهان را متوقف کرده بودیم. در بازی سوم مقابل هم‌وطنان کی‌روش یعنی پرتغال علیرضا بیرانوند پنالتی کریستیانو رونالدو را گرفت و کریم انصاری‌فرد پنالتی‌اش را گل کرد تا با این تساوی ۱-۱ ایران چهار امتیازی شود و رکورد امتیازاتش را در تمام تاریخ بشکند. اگر مهدی طارمی در لحظات آخر ضربه‌اش را گل کرده بود ایران می‌توانست نخستین صعود را به دور دوم جشن بگیرد.

ماموریت ناتمام

صعود به دور دوم مأموریتی ناتمام بود که کارلوس کی‌روش در آستانه جام جهانی ۲۰۲۲ به خاطر تمام کردنش حاضر شد برگردد. در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، ایران دوباره در گروهی پر سر و صدا قرار گرفته است. در بازی اول باید برابر انگلیس، یکی از بهترین تیم های حال حاضر جهان، به میدان برویم. بازی دوم با ولز است که گرت بیل و آرون رمزی را دارد و بازی سوم دوباره با آمریکا، با این تفاوت که این بار کریستین پولیشیچ نسلی از بهترین‌های تاریخ فوتبال آمریکا را رهبری می‌کند.

اما ما هم ستارگانی داریم که در اوج پختگی و تجربه تنها برای ساختن رویاهای‌شان و صعود به دور نهایی به میدان خواهند آمد.